مروری کوتاه بر فلسفۀ یین و یانگ و ارتباطش با پرورش بن سای

تایجیتو

نماد سنتی نشان‌گر نیروهای یین و یانگ است

■●یین و یانگ مفهومی در نگرش چینی های باستان ، به نظام جهان است.

■● یین و یانگ شکل ساده‌شده‌ای از مفهوم یگانگی متضادها است.

■ از دیدگاه چینی های باستان باستان و تائو باوران، در همۀ پدیده‌ها و اشیاء غیر ایستا در جهان هستی ، دو اصل « متضاد ولی» مکمل وجود دارد.

■ یین و یانگ نشان دهنده قطب‌های مخالف و تضادهای جهان هستند. البته این بدان معنا نیست که یانگ خوب است و یین بد است (در حقیقت این تحریفی نادرست است).

■ بلکه یین و یانگ مانند شب و روز یا زمستان و تابستان بخشی از چرخه هستی هستند.

■ وقتی تعادل و احساس خوبی به وجود می‌آید که تعادل بین یین و یانگ برقرار باشد.

■ نقطه‌های متضادی که داخل شکل یین و یانگ دیده می‌شود به این مفهوم است که یین وقتی به حداکثر خودش برسد ، و می‌خواهد تمام شود در درونش یانگ را دارد و وقتی هم که یانگ می‌خواهد به حداکثر خود برسد در درونش یین را دارد.

■ یعنی وقتی یکی تمام می‌شود، دیگری در درونش رشد می‌کند و این چرخه ادامه پیدا می‌کند.

■ یین و یانگ به ترتیب نام اصل‌ها یا نیروهای مکمل « مادینه » و « نرینۀ » جهان در فلسفۀ « ذن و تائوئیسم » است که همۀ وجوه زندگی را در بر می‌گیرد.

■ « یین » در لغت به معنای سمت سایه گرفتۀ تپه و « یانگ » سمت آفتاب‌رو تپه است.

■ « یین » معمولاً مترادف زمین شمرده می‌شود که تاریک و سرد است و « یانگ » مترادف آسمان است و روشن و گرم و خوب شمرده می‌شود.

هیچ چیزی کاملاً یین یا کاملاً یانگ نیست.

 مثلاً آب سرد در مقابل آب جوش یین است ولی در مقابل یخ یانگ است.

■ یین و یانگ کاملاً به هم وابسته‌اند و هیچ‌کدام بدون دیگری نمی‌توانند وجود داشته باشند. - نور بدون تاریکی -  معنی ندارد.

■ یین و یانگ می‌توانند خودشان تقسیم شوند به یین و یانگ

 به طور مثال

گرم در برابر سرد ینگ است ولی گرم خود تقسیم می‌شود به داغ (ینگ) و ولرم (یین)

سرد نیز خود تقسیم می‌شود به خُنک (ینگ) و بسیار سرد (یین)

 

 

 

(یانگ)	(یین)
چپ	راست
اعداد فرد	اعداد زوج
متحرک	ثابت
سختی	نرمی
زاویه دار	منحنی
سبکی	سنگینی
گرما	سرما
روشنایی	تاریکی
آسمان	زمین
آتش	آب
کوه	دره
تیز	کُند
بالا	پایین
جلو	عقب
روح	بدن
پُر	خالی
مردانگی	زنانگی
ماه	خورشید

 

 

به نقاشی در قالب یین و یانگ خوب دقت کنید ریشۀ درخت در شب و به تعبیری زمین و یین است و اندام هوایی درخت در روز و در آغاز یانگ و در راس و قسمت باریک یانگ نمایان شده و فقط ریشه ها در قسمت تاریک و شب نقش بسته اند.

یین و یانگ روند هماهنگ کنندۀ ثابت و اطمینان بخشی برای ایجاد تعادل پویا بین همۀ موجودات هستند. البته موجودات دارای حرکت و زندگی و غیر ایستا هستند .درخت یا گیاه ، پویایی و غیر ایستایی و جنبش زندگی با سرعتی زیاد اما غیر قابل دیدن دارد ‼ ما با ترفندهای بازدارنده ای این سرعت را  بدون اینکه توقفی باشه و بدون آسیب رسوندن به گیاه فقط رشد را  Slowmotion و کند میکنیم که با تعادل برقرار کردن بین آهستگی رشد ریشه و کند کردن رشد شاخ و برگ به سمت بالا صورت میپذیرد

نکته : این فرآیند با بدام انداختن اکسین در ریشه ها و بخصوص کلاهک ریشه - که با هرس شاخ و برگ ، درخت ژئوتروپیست یا زمین گرا میشوند و ریشه های اصلی و فرعی رطوبت گرا و در بن سای رطوبت از سطح خاک به ریشه ها رسیده و ریشه ها  هیدرو تروپیسم را انتخاب میکنند و گرایش به سمت رطوبت دارند.

 

** هماهنگی نیز عبارت است از آشتی دادن بین اختلافات در یک وحدت هماهنگ.

و ....

در بونسای این تعادل رو خود ِ فیزیولوژی گیاهی تابع میشود

و این بدان معناست که

 

*وقتی ریشه را هرس میکنیم پس وظیفۀ اصلی ریشۀ اصلی رو که حرکت بسوی نیروی جاذبه و جذب آب و مواد غذایی از عمق خاک است را مختل میکنیم پس تعادل بین «رشد و حرکت ریشه  و رشد اندام هوایی » را به این دلیل بهم میزنیم. اما بعد از مدتی گیاه به وضعیت جدید عادت کرده و آداپته و در نهایت تعادل رشد را با وضعیت جدیدش برقرار میکند.

 

نشاندهندۀ تعادل در یین و یانگ روی محور مختصات و روی مرکز مشترک بر نقطۀ صفر یا مرکز دایرۀ محیطی و در بر گیرنده ی نمادهای یین و یانگ (شکل بالا)

 

فلسفۀ پرورش بن سای صبر و ترتیب و توالی برای سازگاری درخت و درختچه با شرایط سخت زندگی در سینی کشت بن سای است و صد البته برطبق آگاهی و شناخت باغبان و طراح بن سای از گیاه است.  بنابراین ربطش را با فلسفه ذن که اساس این فلسفه در کتابهای تاریخی تائو ته جینگ یا دائو دجینگ ( به چینی: 道德經) - کتابی از ادبیات باستانی چین است-  اگر تطبیق دهیم چنین خواهد بود.

 

در دائو دِ جینگ آمده است:

« آفریدگار یک را خلق کرد و یک به نوبۀ خود دو را و این دو همان یین و یانگ هستند که نخستین نیروهای جهان محسوب شده ، و کائنات و کل خلقت جهان هستی از تقابل و حرکت این دو نیرو زائیده میشوند.»

■ اگر این دو نیرو تعادل خود را از دست  دهند ، طبیعت خود راهی برای تعادل دوبارۀ آنها پیدا میکند.

 و حال اگرنتیجۀ این عدم تعادل رو بخواهیم در مقیاس بزرگتر در کائنات بدانیم :

اگر برهم خوردن تعادل بین یین و یانگ در مقیاس بسیار بزرگ و برجسته باشد ، فجایع و حوادث بزرگی همچون سیل و زلزله در طبیعت اتفاق می افتد و همینطور در مقیاس کوچکتر به هم خوردن تعادل بین این دو در بدن انسان هم موجب بیماری و حتی مرگ می شود، و حتی احساسات و افکار و روح و آرامش و عصبانیت اشخاص نیز تحت تأثیر این دو نیرو قرار می گیرد.

■ و اما بهم خوردن  تعادل بین یین و یانگ در یک درختچۀ درحال پرورش و تربیت برای بن سای

دوستانی که برای انتقال گیاهتان به گلجای (گلدان) تخت مخصوص بن سای عجله دارید  توجه کنید برطبق این فلسفه کمال هر چیزی بر این منطق است که به طریق مناسب و در زمان مناسب و در مکان مناسب قرار گیرد. در این صورت است که حالت اعلای کمال ، پدیدار و پایدار خواهد ماند.

 

فقط در صورتی که یین و یانگ به نرمی و هارمونی و هماهنگی و نظم و حرکت توالی  میرسند که اتمام یکی ، آغاز دیگری خواهد بود مانند  اتمام زندگی گیاه از زمین و گلدان تعلیمی و انتقالش به زندگی جدید در گلجای (گلدان) تخت   

و این  فلسفۀ حرکت پویایی کائنات و تطبیق نظریات فلسفی با زندگی عادی و طبیعی موجود زنده است  و بخصوص در پرورش بن سای که درخت و درختچه که آنها هم غیر ایستا و رشد کننده و زنده هستند

اساسا ، تمدن چینی حول محور کشاورزی شکل گرفته است. کشاورزی «ریشه» و سایر فعالیتها «شاخه» هستند. لذا ، کشاورزی در تمامی امور فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی تمدن چینی ریشه دوانده و سرچشمۀ  تمام ارزشها است.

 

ادبیات و هنر و شعر هم کاملا متأثر از کشاورزی است حتی آواهای موسیقی  سنتی آنها

سرچشمۀ دو گرایش عمدۀ تفکر چینی یعنی کنفوسیوس و مذهب تائو  هم اگر چه به ظاهر دو قطب متفاوت با هم هستند ، ولی در عین حال حول محور جامعۀ کشاورزی می چرخند و آرزوها و آرمان های کشاورزان را  بیان  میدارند.

 

جایگاه مهم خانواده در فرهنگ چینی هم از همین مسئله نشأت گرفته است. در واقع ، این اخلاق اجتماعی و وابستگی فرد به حقوق اجتماعی است که معنویت چینی را شکل داده است. به عبارت دیگر، چون به فلسفه زیاد می اندیشند به دنبال تعالی روح هستند.

 

از نظر فرزانگان چینی ، عالیترین درجۀ پیشرفت برای فرد به عنوان انسان، فرزانه شدن و در نهایت یکی شدن با کائنات و طبیعت بعنوان یکی از مهمترین ارکان کائنات است. پایه گذاران تولید بن سای که در آغاز راهبان بودند این ارتباط معنوی رو با گیاه بن سای شدۀ خود برقرار میکردند و طبق نوشته های تاریخی و تصویرهای نقاشان باستان در ابتدا درختان بن سای را بعنوان بت در معابد می پرستیدند و مردم جواهرات و طلا و اشیاء قیمتی خود رو به پای درختان بن سای می ریختند.

 

 

 

 

از ارتباط بین کائنات و یین و یانگ زیاد صحبت شد. در ذیل به تعریف کائنات در فرهنگ نامه های لغت مختلف می پردازیم

چون در نوشته ها به کائنات استناد شده پس  :

 

■ لغت نامه دهخدا

کائنات. [ ءِ ] (ع ص، اِ) ج ِ کائنه و کائن. موجودات و مخلوقات. || آفریدگان. تمام چیزهائی که وجود دارند.

 

■ فرهنگ فارسی

کائنات/kA'enAt/

• ( اسم ) جمع : کاینه

موجودات جهان ( عموما ) :

[ چون کاینات جمله ببوی تو زنده اند ای آفتاب . سایه ز ما بر مدار هم ] . ( حافظ )

 

■ فرهنگ فارسی عمید

کائنات : تمام موجودات جهان.

کائنات جو: هر حادثه که در فضا رخ می دهد، از قبیل رعدوبرق، صاعقه، برف، و طوفان.

 

در مورد کتاب تائو ته چینگ یا دائو دِ جینگ باید بگویم که :

در طول سده‌ها ، هنرمندان چینی اعم از شاعران ، خوشنویسان ، نگارگران و بخصوص باغبانان از مطالب این کتاب برای کارهای خود الهام گرفته‌اند.

تاثیر آن از آسیای‌شرقی نیز فراتر رفته و یکی از کتاب‌هایی است که به بیشترین زبان‌ها برگردان و ترجمه شده‌است.

تائو ته چینگ در بردارنده نزدیک به ۵۰۰۰ کاراکتر در ۸۱ فصل کوتاه چندخطی (章) است.

کتاب دارای دو بخش است ؛ بخش اول آن تائو چینگ (道經، از فصل ۱ تا ۳۷) به عالم مافوق

و بخش دوم آن ته چینگ (德經، از فصل ۳۸ تا ۸۱) به سلسله مراتب وجود می‌پردازد.

 

درون مایه کلی کتاب ، متافیزیک محض و فارغ از احکام و شریعت است.

 

تائو ته جینگ بنیاد و اساس فلسفی و مذهبی تائوئیسم است و بر دیگر مکاتب و مذاهب همچون کنفوسیوس‌گرایی  و بوداگرایی چینی تأثیرگذار بوده‌است. نام این کتاب از واژه تائو به معنی راه گرفته شده است.

 

تاریخچه کاشت گیاه در گلدان برای تغذیه و یا استفاده دارویی به قدمت تاریخ بشر است و هزاران سال سابقه دارد اما استفاده از گیاه گلدانی به عنوان تزئینی و زیبایی به ندرت صورت می گرفته است.

 پس از شروع استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زینت و زیبایی ، به یکباره هنر تولید گیاهان مینیاتوری یا بن سای در چین به ظهور پیوست.

 

نقاشی روی دیوار در 200 سال پیش از میلاد و حمل درخت و درختچه و سنگ توسط کارگزاران و مستخدمین حکومتی موید و شاهد این پدیده هنری است.

 

امروزه پس از 2000 سال از آن تاریخ تولید درختان بون سای یکی از هنرهای متداول چین و خاور دور است.

 

 

✍ پژوهش و نگارش : سرکار خانم مهندس ناکا

خاک استاندارد برای درختان بن سای

ترکیب خاک برای بن سای

 

خاک استاندارد بن سای بدین صورت میباشد که یک سوم خاک ارگانیک مثل خاک برگ یا پیت ماس  ، یک سوم خاک رس و یک سوم مواد زه کشی میباشد.

برای گیاهان گلدار و مثمر باید مقدار خاک ارگانیک را 15 تا 20 درصد اضافه کنیم.

برای سوزنی برگها ، به خصوص کاج ها ، مواد زه کشی را تا 15 تا 20 درصد اضافه میکنیم.

تعدادی از گیاهان مثل آزالیا ، اریکا ، گاردنیا و کاملیا احتیاج به خاک اسیدی دارند. برای این گیاهان باید مقداری خاک رس را کم کرده و پیت ماس  یا تورف را اضافه کنیم.

چرا برگ درختان در پاییز می ریزد

چرا برگ درختان در پاییز می ریزد

 

 

[ در ابتدا لازم به ذکر است مطلب ذیل بر اساس تحقیقات پروفسور برین فورد در دانشگاه کمبریج میباشد ]

 

پروفسور برین فورد دانشمند و نویسنده برجسته معتقد است که فرو افتادن برگها از درختان برای دفع مواد زاید و زباله های گیاه است.

 

رئیس جامعه تحققات کاربردی دانشگاه کمبریج در این مورد گفت: مدتهاست که نقش برگ به عنوان عضوی برای دریافت انرژی از طریق فتوسنتز و هومئوستاسیس دارای اهمیت است.

 

اما برگ همچنین ابزار برای نگهداری زباله های غیرقابل نیاز است و به همین دلیل است که درختان برگهای خود را می ریزند.

 

پروفسور فورد در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که مدت زمان کمی قبل از برگ ریزی ، سطح مواد مضری مانند تانین ها و همچنین فلزات سنگین دیگر در برگها افزایش می یابد و به عقیده وی روشن است که این مواد برای دفع شدن در برگها نگهداری میشوند نه برای ذخیره شدن

 

وی میگوید که علت برگ ریزی درختان تنها کم شدن آب نیست چرا که گیاهانی نیز که در آب رشد میکنند مانند زنبق آبی هم برگ ریزی می کنند

 

پرفسور فورد میگوید : زمانی که در پاییز برگ درختان قرمز و قهوه ای شده و ناگهان ریخته می شوند مهم است که به یاد داشته باشیم چه اتفاقی می افتد. آنها در حال خانه تکانی سالانه هستند.

برگ ریزان پاییزی و رنگهای زیبا و تند و گرم برگهای درختان در خزان  یکی از پدیده‌های علمی شگرف روی کرۀ زمین است که سال‌ها و سال‌ها طول کشید تا دانشمندان پرده از راز آن برداشتند.

 

همه ما می‌دانیم که نورخورشید به عنوان منبع اصلی انرژی‌زایی زمین ، همیشه در حال تابش و پرتوافکنی است و طیف نورسفید که در طول موج‌های معینی قرار دارد ، عمومی‌ترین امواجی است که در زندگی روزمره ما نقش اساسی بازی می‌کنند.

هر کدام از اجزای طیف نورسفید از بنفش تا قرمز در فعل و انفعالات حیاتی نقش خاصی را به عهده دارند.

 

اشعه‌های قرمز آن، که شامل قرمز، نارنجی، زرد و سبز است گیاهان را وادار به رشد و نمو و تولید مثل می‌کند بخصوص مادون قرمز که نقش اصلی دارد .

در عوض اشعه‌های آبی که مرکب از بنفش ، نیلی و آبی هستند ، از رشد و نمو سلول‌ها جلوگیری می‌کنند.

 

اشعه فوق ‌بنفش اثرات مخرب و زیانباری روی گیاهان دارد

 

اشعه‌‌های قرمز در فصل بهار و اشعه‌های آبی در فصل پاییز به نهایت میزان خود می‌رسند و به همین خاطر است که اشعه‌های قرمز در بهار گیاهان را به فتوسنتز و رشد و نمو بیشتر وادار می‌کنند و برگ‌های لطیف سبزرنگ از دل شاخه‌های قهوه‌ای و سیاه بیرون می‌زنند و در زمستان به دلیل وجود اشعه‌های آبی و تاثیرات مخرب آن است که کلروپلاست‌ها یکی‌یکی رنگ می‌بازند و به کروموپلاست تبدیل می‌شوند که با رنگیزه‌های گزانتوفیل (زرد) و لیکوپن (قرمز) این منظره‌های زیبا را خلق می‌کنند.

 

جدا شدن برگ‌ها یک طرح‌ طولانی ‌مدت زیستی است.

درست است که نورخورشید به درختان فرمان رنگ عوض کردن می‌دهد ، اما ریختن برگ‌ها اصلا تقصیر نور نیست ،  یعنی کمترین مقدار نور ، نیز در جداشدن آن‌ها نقش ندارد. به محض اینکه کار ساخت و ساز و تولید موادغذایی در پی از بین‌رفتن کلروفیل‌ها در برگ‌ها قطع می‌شود و سپس در لابلای  سلول‌های گیاهی هم چیز‌هایی شروع به فعالیت می‌کنند  و در گیاهان هم مثل بدن ما مواد شیمیایی به نام هورمون، سنتز می‌شوند که فرمان‌های خاصی را به اندام‌های مختلف می‌رسانند.  هورمون‌های برگ‌ریزی درخت ، پیامی را به دیواه‌های بین‌سلولی گیاهان صادر می‌کنند. میدانیم بین سلول‌های گیاهان دیواری سلولی از جنس پکتوسلولزی است که وقتی فرمان افتادن برگ صادر می‌شود ، این دیواره متلاشی و از هم جدا می‌شود.

سپس پیوستگی بین سلول‌ها از بین می‌رود اینگونه می‌شود که ارتباط دم‌برگ کم‌کم با شاخه قطع می‌شود طوری که تنها آوندها با هم ارتباط دارند ، یعنی تنها شاهرگ حیاتی و آخرین نقطه اتصال آوندها هستند.

 

در مجراهای آوندی هم دیواره‌هایی به اسم تیل، راه این شریان‌‌های حیاتی را می‌بندد و عبور و مرور موادغذایی تعطیل می‌شود و در این هنگام ارتباط فیزیولوژی برگ به طور کامل از ساقه قطع می‌شود و برگ در چنین حالتی بر اثر نیروی ثقل یا وزش کوچکترین نسیمی از ساقه جدا می‌شود.

 

با سقوط برگ جدار سلول‌های آن بخش از لایه جداکننده که روی ساقه ‌مانده، از سوبرین (چوب پنبه) انباشته می‌شود ، که همین ماده محل زخم ناشی از این سقوط را به طور کامل در ساقه می‌پوشاند.

 

می‌دانیم که همه درختان هم خزان ندارند. در واقع تنها درختانی خزان می‌کنند که در طول دوره یکساله زندگی خود چند ماهی را در استراحت کامل به سر می‌برند. جالب اینکه این گیاهان به سرما احتیاج دارند ، یعنی باید تا یک درجه خاص سرما ببینند ، تا این نیاز آن‌ها برطرف شود و دوباره آماده رشد و نمو در آینده شوند. درختانی که در جنگل‌های استوا هستند ، هیچ وقت خزان نمی‌کنند ، آن‌ها نیاز سرمایی هم ندارند. به چنین درختانی همیشه سبز می‌گویند. البته این به این مفهوم نیست که برگ آن‌ها هیچ وقت نمی‌ریزد ، بلکه در آن‌ها ریزش برگ به صورت تدریجی انجام می‌شود، حتی بعضی درختان در دو نوع خزان‌دار و غیرخزان‌دار دیده می‌شوند.

 

مثل بعضی مرکبات، یعنی شرایط آب و هوایی هم می‌تواند روی این عادت رشدی آن‌ها موثر باشد. با وجود این که درختان در فصل سرما به خواب فرو می‌روند ، فعل و انفعالات زیستی زیر این پوسته‌های سخت هرگز متوقف نمی شود ، تا زمانی که در بهار اولین اشعه‌های قرمز خورشید دوباره آن‌ها را وادار به شکوفه دادن و جوانه زدن کند.

 

 گردآوری : سرکار خانم مهندس ناکا